Çamura batmadan önce bilinmesi gerekenler
4×4 sisteminizi bildiğinizden emin olun. Sistem araç tiplerine göre farklıdır. Örneğin niva sürekli 4 çekerdir. Arazi takviyesi, vites kutusundan aldığı hareketi ön ve arka diferansiyellere dağıtarak ileten dişli sistemidir. Orta difransiyel ise vites kutusundan gelen hareketi ön ve arkaya kasıntı yapmadan dağıtan 3. Difransiyeldir.
Aracınızın varsa kullanma kılavuzunu incelediğinizden emin olun. Kısacası kullandığınız aracı öğrenin. Asla yalnız gitmeyin. Küçük bir risk alıyor olsanız bile pahallıya patlayabilir. Örneğin ana yolun 10 km dışındasınız ve 4 çeker sisteminiz iflas etti ya da aracınızı hareket ettiremeyeceğiniz bir arıza yaşıyorsunuz, cep telefonunuz hat bulamıyor, görünürde kimse yok, oturup bekleyecek misiniz? Yürüyecek misiniz? Yürüyecekseniz, ayağınızdaki ayakkabılar araziye uygun mu? Üzerinizdeki kıyafetler sizi soğuktan koruyacak mı? Suyunuz var mı? Soruları çoğaltmak mümkün. Tek başınıza ters gidebilecek şeyleri hesaplayıp ona göre önlem almanız da olası, fakat bir dereceye kadar başarılı olabilirsiniz. Geziye katılan ikinci bir araç her zaman iyi bir fikirdir. En azından kalan aracınızı kurtarmanıza yardım edebilir, gerekirse yardım bulmak üzere kullanılabilir.
Aracınızın hazırlıklı olduğundan emin olun. Yola çıkmadan önce olası arızaları için bilgilenmenizde fayda var. Bakım kılavuzunu okuyun.
Sürüş
Direksiyon karşısında dik ve rahat bir oturma pozisyonunuz olsun. Parmaklarınızın direksiyon simidinin iç tarafında olmamasına dikkat edin. Özellikle hidrolik olmayan direksiyon sistemlerinde yolun durumuna göre hızla dönebilen direksiyon simidi parmağınızı kırabilir.
Gaz pedalındaki ayağınızın vites kutusu tüneline yaslanmasında yarar var. Böylece gazı daha rahat kontrol edebilirsiniz. Ayağınızı debriyaj pedalı üzerinde sabitlemeyin.
Limitlerinizi öğrenin
Aracınızın zeminden yüksekliğini (ground clearence) bilin. Bu mesafe aracın yere en yakın bölgesi ile zemin arasındaki yüksekliktir. Bağımsız ön süspansiyonu olan araçlarda (ör. Niva) tekerlekler birbirinden bağımsız olarak yükselip alçalabilirler. Özellikle frenaj sırasında ön tarafın yere olan mesafesi kısalır ve şasinin önü ile süspansiyon pivot noktaları darbeye maruz kalabilir. Makaslı süspansiyon sistemlerine göre bağımsız süspansiyon çok kolay hasar alabilir, bakımı aksatılmaması gereken ve darbe alabilen parça sayısı fazladır.
Yaklaşma açınızı bilin. Yaklaşma açısı aracınızın yere bastığı nokta ile aracın en ön noktasını birleştiren doğrunun yerle olan açısıdır. Bu açı ne kadar geniş olursa (ki niva’da oldukça geniştir) aracın burnunu zedelemeden engelleri aşabilirsiniz.
Uzaklaşma açınız da önemlidir. Uzaklaşma açısı arka tekerleklerin aracınızın en arka noktasını birleştiren doğrunun yere olan açısıdır. Aynı şekilde açının genişliği off road kabiliyetinizi iyi yönde etkiler. (off road araçlarında tamponların sökülmesi bu açıları genişletmek içindir).
Aracınızın karın açısı ise tepe veya engel üzerinden geçme yeteneğinizi belirleyen açıdır. Ön ve arka tekerleklerin yere bastığı nokta aracın alt ortasının oluşturduğu açıdır. Yani bu açı ne kadar darsa o kadar iyidir. Kısacası ön ve arka akslar arasındaki mesafe (wheelbase) ne kadar darsa (kısa şase) ve aracın yerden yüksekliği ne kadar fazlaysa arazi performansı o kadar iyi demektir.
Hazırlık
Aracınızla gireceğiniz bölgeyi araştırın. Yerel yetkililerden bilgi alın, bölgenin haritasını edinin. Araziye girmeden önce küçük bir keşif yürüyüşü size yararlı tahminler yürütmekte yardımcı olabilir. Hava durumunu kesinlikle takip edin. Yağışlı hava parkuru ağırlaştırmış olabilir. Hızlı akan sulara dikkat edin (dere, nehir geçişleri). Su yüzemeyeceğiniz kadar hızlı akıyorsa asla içine araçla girmeyin, sürüklenme ihtimaliniz yüksektir.
Zor bir noktaya geldiğinizde vites seçiminizi iyi yapın. Inişlerde 1. Viteste, frene basmadan motor kompresyonunu kullanarak yol alın ki, aracınızın kaymasının ve kontrolden çıkmasının önüne geçmiş olursunuz. Kayma durumunda direksiyonu kayma yönüne çevirerek gaz verin. Tutunma sağlandığında gazı kesin. Eğer zemin yumuşaksa lastik basıncını düşürmek bir tavsiye olabilir. Aracın gömülmesini önleyebildiği gibi, tutunmayı da artırmış olursunuz. Normal zemine çıktığınızda lastik basıncını eski haline getirmelisiniz. Geçeceğiniz zemin kayalık benzeri sert ve zorluysa girmeden önce geçiş rotanızı tespit için yürüyerek incelemeniz yararlı olacaktır. Böylece aracınızı kayalar arasına sıkışmaktan ve darbe almaktan korumuş olursunuz.
Gaza dikkatli basın. Yüklendiğinizde tekerlekler patinajda kalacaktır. Lastiklerinizle kazmayın aksi halde lastiği kurtarmak üzere kürekle kazıyor olursunuz. Hendek, tekerlek izlerinin oluşturduğu oluk ya da kütük benzeri engellerin geçişlerinde tüm lastiklerin aynı tip yüzeye temas ettiğinden emin olun. Lastiklerin havada kalması çekişinizi düşürür. Kütük benzeri engellere 45 dereceyle yaklaşın, kafadan girmeyin, böylece sadece tek tekerlek havalanarak çekişten düşer. Altınızdaki engellerin farkında olun, yaklaşma ve uzaklaşma açısını sürekli göz önünde bulundurun, yanlış bir hesap sonucu örneğin bir tepe inişinde düze çıkmak üzereyken aracın burnunu zemine sürtebilir hatta saplayabilirsiniz.
Su geçişi
Su geçişlerinde girdiğiniz derinliğin hava filtresine bulunduğu yükseklikte olmamasına dikkat edin. Aksi taktirde motor hasarı oluşur. Eğer derin sudan geçmek zorundaysanız önce yaya olarak girin. Eğer su durgun ve dibi görünmüyorsa dipte çamur vardır. Akıntı varsa ve dalgalıysa dipte taş ve kaya vardır. Inceleme sırasında derinlik, akıntı hızı ve dipteki zemin koşullarını gözlemlemelisiniz. Akıntıya karşı sürmeyin, akıntıyı yanda tutacak bir açıyla girin, bırakın akıntı yol almanıza yardım etsin. Sudan çıktıktan sonra frenlerin kuruduğundan ve çamur bulaşmadığından emin olun. Hava filtresini kontrol etmeyi unutmayın.
Çamur
Çamura 2. Vitesle girin. Hızı sabitleyin, süratlenmeyin, patinaja düşmemeye çalışın. Patinajda kaldığınızda tekrar tutunma sağlayıncaya dek gazı yavaşça azaltın. Gaz ayarı ve tutunma çamurla baş etmenin püf noktasıdır. Dikkatli düşünme ve deneyim çamura saplandığınızda bir çözüm üretmenizi sağlar yine de ilk elde saplanmamaya çalışın. Vincinizin olması iyi bir çözüm fakat olmadığını varsayalım. Bu anlamda, durumunuzu gözden geçirin, dört tekerlek çevresindeki tüm engelleri temizleyin. Lastik basıncını gerekli ayara getirin. Aracınızı ileri geri hareket ettirmeye başlayın. Bu çoğu durumda işe yarar. Yaramazsa aracı kriko ile kaldırıp lastiklerin altını tutunma için kaya veya sert bir malzeme ile besleyin.
Kar
Karda sürmek birçokları için eziyet olmakla birlikte diğerleri için eğlence olabilir. Tutunma problemi yaratan üzerinde olduğunuz kar değil onun altındaki buzdur. Örneğin karlı havada dağlara çıkmaya karar verdiniz. Yetkililerin uyarısı zincirsiz yola çıkmamanız şeklinde hatta hiç yola çıkmayıp evde oturmanızı bile tavsiye ediyorlar. E evde mi pinekleyeceksiniz? Dağların altını üstüne getirmek değil miydi derdiniz? Evet öyleydi. Kar üzerinde sürekli 4 çeker halde olmak zorundasınız, aksi halde ne tutunabilirsiniz, ne direksiyon hakimiyetiniz olur. Orta difransiyeli kilitlemeli, lastikler kar yerine çamur sıçratmaya başlayana kadar bu durumda kullanmalısınız. Unutmayın, difransiyel kilitliyken tüm vitesleri kullanabilirsiniz. Farlar kısa hüzmede olmalı, sis farları da olabilir, sarı en iyisi. Karda araba kullanmak yağmurda yarış motosikleti kullanmak gibidir, yumuşak olmak zorundasınız. Ani süratlenme, ani fren, ani direksiyon hamlesi, bunlar karda unutulması gerekenlerin başında geliyor. Frenleme mümkün mertebe düz bir çizgi üzerinde yapılmalı. Yavaşlamak için frenleme yerine vites küçülterek kompresyon yapılmalı.
Karda arazi külliyen bir kabus olabilir, fakat “dikkat” gününüzü kurtaracaktır. Aracınızın önünde ve altında kar birikir, doğal olarak görmediğiniz çukurlara düşebilir, vinçle debelenebilirsiniz. Emin olmadığınız zaman inip etrafı kolaçan etmelisiniz.
Kaya
Kaya zemin yanıltıcıdır, dikkatli sürüş aracınızın ve lastiklerinizin hasar almasını önler. Lastik yanaklarına dikkat edin. Sivri kayalar yüzünden parçalanabilirler. Zemine araçla girmeden önce yaya olarak incelemenizde, bir rota çizmenizde yarar var. Dikkatli ve yavaş sürün. Yaklaşma, uzaklaşma açısı ve yerden yüksekliğinizi göz önünde bulundurun. Eğer kayalar büyükse ya etrafından dolaşacak ya da üzerinden tırmanacaksınız.
Lastik
Arazi için lastik seçimi her zaman zor olmuştur. Aslında nerede yaşadığınız göz önünde bulundurmanızda fayda var. Yani 4 çekerinizi ilk kullanım amacınız önemli. Şehir içinde dolanıyorsanız derin dişli çamur tipi lastiklere ihtiyacınız yok örneğin. Bazı 4 çeker sahiplerinin geniş lastik takıntısı vardır. Geniş tabanlı lastik güzel görünebilir, ama çapı ne kadar büyük olursa (normalin üzerinde) son vites dişlisine o kadar yüklenmiş olursunuz. Tekerlek bağlantıları, direksiyon sistemi, süspansiyon üzerine yük biner, hız göstergesi asla doğruyu gösteremez. Öte yandan, stepnenin aracın üzerindekilerle aynı tip ve ölçülerde olmasına dikkat edin.
Tırmanış / iniş
Tepe tırmanışı eğlenceli olduğu kadar belalıdır da. Yürür aksamdaki hareketli parçaların hasar alması kaçınılmazdır. Tırmanışın ortasında araç çekişten düşüyor örneğin, panik yapmayın, frenlere asılın, geri vitese alın. Tüm pedalları bırakın, frene asla basmayın, araç motor freniyle yavaşça iner. Tırmanışta öndeki motor ve arka aksa binen yük yüzünden araç oldukça dengesiz olacaktır, kolayca tepetaklak olabilir. Tırmanışta araç önden kayarsa, hızlı bir tepkiyle gaz vermek burnunu düzeltebilir. Düzelir düzelmez gaza yüklenmeyi kesin, frene asla dokunmayın.
Tepe inişine 1. Vitesle girin. Aracın burnunu tepeden aşağı salın, paniklemeyin, frene dokunmayın, motor freni herşeyi halledecektir. Eğer kaymaya başlarsanız gaza hafifçe yüklenin, düzelir düzelmez pedalı bırakın ki, motor frenleme yapabilsin.
Aracı aşırı yüklemeyin, yükü eşit olarak dağıtmaya dikkat edin. Arka aksın üzerindeki fazla yük yerden yüksekliği ve uzaklaşma açısını daraltacaktır. Port bagajınız varsa yükü düzgün yerleştirdiğinizden ve aşırı yüklemediğinizden emin olun. Tavandaki yük ağırlık merkezinizi yukarı çekecek, araç dengesiz olacaktır.
Arazi dönüşü
Yol dışı maceranız sonrasında otobana çıkmadan önce aracınızı gözden geçirin. Lastik basıncınızı normal düzeye getirin.